Tuesday 24 October 2017

GST explained in our vernacular

La pyntreikam ia ka rukom lum khajna thymmai

1 July, 2017

New Delhi, Jylliew 30: Ka Goods and Services Tax (GST) kan treikam naduk 1 tarik, 2017 bad kan pynkylla lut ia ka rukom lum khajna ha ka ri baroh kawei ha kaba yn iadon bynta lang ki Sorkar Jylla bad ka Sorkar Pdeng. 

Ka jingpyntreikam ka la sdang ha ka por 12 baje shiteng miet jong u Jylliew 30 – Naitung 1, 2017 ha Parliament, ha kaba la iadon lang u President, u Vice President, u Prime Minister, u Speaker jong ka Lok Sabha bad u Mynri Pla Tyngka ka Sorkar Pdeng ryngkat bad ki kynrem lyndan. 

Balei ka GST ka long kaba donkam?: Ka GST kaba long ka jingpynkylla kaba kongsan tam hadien jong ka jinglaitluid jong ka ri kan pynurlong ia ka jingthmu ban wanrah ia ka – One Nation – One Tax – One Market. Ka GST kan ai jingmyntoi ia ki karkhana, ka sorkar bad ruh ia ki nongthied. Kan wanrah ia ka jingpynduna dor ia ki mar, kan iarap ia ka ioh ka kot bad kan ailad ruh ia ka ri ba kan ia kot bad kiwei pat ki ri ha ka jinglah shallan mar shabar ri. Baroh kine kin pynkhlain ia ka thong ‘Make in India’ jong ka Sorkar Pdeng. 

Hapoh ka GST yn ym don shuh ki kynrum kynram ha ka jingsiew khajna kumba ju long mynshuwa. Ka GST kan wanrah ia ka jingryntih ha ka ri baroh kawei da kaba weng noh ia ki jingpynthut ha ka liang ka kamai. Ka Technology kan kyrshan ia ka GST ka ban sa wanrah ia ka jingsuk ha ka die ka thied ha ka ri. 

Ha kaba iadei bad ka jingshalan mar, ka khajna ba la buh da ka GST ka kham duna ia ki khajna bapher bapher ba hap ban siew mynta kum ka Central Excise Duty Rates / Embedded Central Excise Duty Rates /Service Tax Post-clearance Embedding, VAT Rates lane Weighted Average VAT Rates, VAT Over Excise Duty bad Tax Incidence on account of CST, Octroi, Entry Tax, etc. 

Ka GST hadien jong ka Constitutional Amendment Act, 2016

Hadien jong ka jingmynjur jong u President ha ka 8 tarik Nailur, 2016 la wanrah ia ka 101th Constitutional Amendment Act, 2016 bad ia ka GST Council la thung ha ka 15 tarik Nailur, 2016. 

Naduh kane ka por la don 18 tylli ki jingialang jong kane ka GST Council. Ki Myntri Pla Tyngka jong baroh ki jylla bad ki ophisar na ka Sorkar Pdeng bad ki sorkar Jylla ki la iashimbynta ha kine ki jingialang ha kaba la rai kumno yn pyntreikam ia ka GST bad ki aiñ kiba iadei bad ka. Kane baroh ka la long hadien ka jingtrei shitom palat 27000 kynta bad palat 200 tylli ki jingialang hapdeng ki ophisar Sorkar Pdeng bad Sorkar Jylla ha kylleng ka ri. 

Ha kaba soi ia ki aiñ jong ka GST, ka peit bniah kumno yn pynsuk ia ki briew ba kin iashimbynta ha ka khaii pateng bad ha kane ka phang ki kamram jong ka Sorkar Pdeng bad ki Sorkar Jylla la pyni shai. 

Ka GST Council ka la mynjur ia ki aiñ GST, ki kyndon GST, ki kyrdan khajna bad kiwei kiwei ki rai kiba donkam bad ia kine ki rai la shim ha ki jingiasngewthuh lang bad ka jingmynjur jong baroh ki nongshim bynta. La twad ruh ia ki jingmut jong u paidbah da kaba pynmih ia ki aiñ bad ki kyndon ha ka internet. 

Ha ka 29 tarik, Lber, 2017, u Myntri Pla Tyngka jong ka ri India u la rah ia saw tylli ki Bill ba iadei bad ka GST sha ka Lok Sabha bad kine ki dei ka Central Goods and Services Tax (CGST) Bill, 2017, Integrated Goods and Services Tax (IGST) Bill, 2017, Union Territories Goods and Services Tax (UTGST) Bill, 2017 bad ka GST (Compensation to States) Bill, 2017 bad ia kine baroh la ai ka jingmynjur jong ka Lok Sabha ha ka 29 tarik u Lber 2017 bad da ka Rajya Sabha ha ka 6 tarik u Iaiong, 2017. 

Ka GST Council ka la rai kumne harum: Yn pynlait na ka GST ia ki mar ba hapoh T 20 lak bad ha ki jylla ba hap hapoh ka special category, yn pyllait ia kito ki mar kiba hapoh T. 10 lak. 

Yn don saw kyrdan ki khajna hapoh ka GST bad kine kin long 5%, 12%, 18% bad 28%. 

Yn don ka khajna halor jong ka 28% ia ki kali rem dor, ki aerated drinks, u pan masala bad ki mar duma sla bad lyngba kane yn pynphai pisa sha ki jylla. 

Kito kiba la kot khajna halor T. 75 lak ki lah ban ioh ia ka Composition Scheme bad ha ki jylla Special Category, kito kiba la kot khajna halor T. 50 lak kin ioh ia kane. Hynrei ymdei baroh kiba lah ban ioh ia kane ka Composition scheme. 

Kiwei pat ki kyndon ba donkam jong ka GST: Ka GST ka pynshlur ia ka jingthied jingdie da kaba pydonkam ia ka jingsiew lyngba ki bank bad ki card khnang ba yn duna ka jingdonkam ia ki nongkhaii ba kin hap ban iakynduh ia ki ophisar tax. 

Lah ruh ban ioh ia ka automatic monthly return. 

Ki nongsiew khajna ki lah ban ioh refund hapoh 60 sngi bad ki nongshallan shabar ri ki lah ban ioh 90% ka refund hapoh ka 7 sngi. Lah ban ioh ruh ia ka sut lada kane ka refund kam poi hapoh ka por sha ka bank account jong ki nongshallan. 

La don ruh ki kyndon ban pynsuk ia ka jingkylliang sha ka system GST ba thymmai. 

La don ruh ka kyndon ha kaba yn peit katno ki nongkhaii ki iatrei lang bad ka jingkylla sha kane ka GST kaba thymmai. 

Ka GST Network (GSTN) kadei u budlum jong ka GST

Ka GSTN la pynmih kum ka section 25 private limited company ka ba treikam kum ka common portal bad lymba kane, ki nongsiew khajna kin lah ban phah ia ki application jong ki, siew khajna, pan ia ki refund. Ka GSTN kan ai jinshakri ia kumba 80 lak ki nongsiew khajna jong ka ri bad ki ophisar tax. 

La ai treining ia kumba 64,000 ngut ki ophisar tax ha kaba iadei bad ka GST naduh u Rymphang 2017 haduh Jylliew 2017. Ia kane ka GSTN la test ruh ha bun ki rukom khang ban don ka jingtikna ba ka lah ban treikam katkum ka jingdawa jong ki briew jong ka ri. 

Ka jingpynrung kyrteng thymmai ia ki nongsiew khajna ba la don lypa ka la sdang naduh 8 tarik Naiwieng, 2016 bad haduh mynta la don kumba 66 lak kum kine. 

**Ki mar ki mat ki bym ngat ha ka GST ki long, jingbam shana bym pat song, ki jhur im, atta bym pat khleh, moida bym pat khleh, besan bym pat khleh, ka dud, pylleng, ka mluh, ka pule puthi, ka koit ka khiah bad kiwei kiwei. 

**Kiba ngat 5% ka GDT ki long ka shini, u slasha, ki dud khunlung, u shana khleiñ, ka umphniang sharak, ka gas shet jingshet, , juti ba haduh 500 tyngka bad kiwei kiwei. 

**Kiba ngat 12% ka GST ki long ka Makhon, Ghee, ka Umsoh, ki shatri, ki mobile bad kiwei kiwei. 

**Kiba ngat 18% ka GST ki long ka umphniang tah shniuh, ka dawai shut bniat, ka sabon, ka pasta, u corn flake, u ice cream, ki tiar paiñkhana, ka computer bad printer. 

**Ki hotel bad lodge kiba ka dor ka long hapoh 1000 tyngka kin lait na ka GST. 

**Ki kali, ki rel bad ki restaurant kin ngat hapoh 5% ka GST. 

**U biri, u chewing gum, u chocolate, ki shampoo, ka rong kin ngat ha ka GST kaba 28%.

Source: mawphor

Adhaar on strike in Meghalaya

www.mawphor.com

Da ki spah tuid sha jing�alang pyrshah Aadhaar, 30 tarik yn sdang jing�akhih

Duwai na ka bynta ki Nongbishar ka SC

25 October, 2017

Shillong, Risaw 24: Da ki spah ngut ki paidbah na kylleng ka Ri Khasi Jai�tia ki la �atuid sha KhasiJai�tia National Durbar Hall ban �ashim bynta ha ka jing�alang pyrshah Aadhaar Number ba la pynlong da Meghalaya People Committee On Aadhaar (MPCA). Ha ka jing�alang kaba la neh kumba lai kynta shiteng, la shim �a ka rai kaba tyngeh ban pynlong ka jing�akhih kaba tyngeh naduh ka 30 tarik mynta u bnai na Shillong.Kane ka jingiakhih bantip kum ka �Opt Out Campaign� lane ka jingaiti noh �a ki Aadhaar Card ba ladep shon. 

Haba kren ha ki nongthoh khubor ha dien jong ka jingialang paidbah, u Rev PBM Basaiawmoit, u la ong ba la pynbeit ba kino kino ki briew kiba la don ia u Aadhaar lada ki kwah ban weng noh ia lade ki lah ban ai ia ka jingthoh sha ka ophis jong ka KSU ha ka 30 tarik mynta u bnai, kiba kwah ban leh ia kane ki lah ban leit ai naduh ka por 11 baje mynstep haduh ka por 3 baje noh phai sngi. 

Namar ba ka la dei ka Ain, na ka liang jong ka MPCA, kan lum ia kine ki kyrteng bad phah sha ka ophis jong ka UIDAI, namar dei ma ka kaba peit ia kane ka kam, lada ka lah ban weng noh ia kito kiba kwah ban weng noh ia lade na ka jingdon ia u Aadhaar Card. Lada don kino kino kiba shah pynbor ki dei ban pan da ka jingthoh bad ai sha ka MPCA ba kin leh ia kaba ka don kam. Namar khlem jingthoh yn nym lah ban leh ei ei. 

Ha kane ka jingialang kaba la long mynta ka sngi bun ka ki nongkren kila pynsngew ia ka jingsniew kaba lah ban mih na ka jingdon ia u Aadhar bad ha ka juh ka por la kyrpad ia ka sorkar ba kam dei ban pynbor ia ki briew ba kin shim ia u Aadhaar hynrei ai kan long ha ka mon jong u ne ka briew shimet lada ki kwah ne em ban don ia u Aadhaar. 

U Samla Donald V. Thabah, General Secretary ka KSU, u la ong ba ka jingpyntreikam jubor �a u Aadhaar Number kan pynjah rngai �a ka jaidbynriew namar ba ki nongwei kiba wan bushai shnong hangne, shisien ba ki la �oh Aadhaar Number kin kylla long ki trai shnong bad kin knieh lut �a ka hok ki trai jylla. U la ong ruh ba ki don lai tylli ki jylla kiba dang duna bha ka jingpynrung kyrteng Aadhaar bad kita ki long ka Jammu & Kashmir, ka Assam bad ka Meghalaya. �Ka Jammu& Kashmir bad Assam ki pyrshah bha �a u Aadhaar namar ki sheptieng �oh shah tyllep ha ki mynder, hato ma ngi ruh ngim donhok ban pyrshah �a u Aadhaar?�, u la ong. 

U Rev. K. Pyrtuh, ha ka jingkren jong u, u la ong ba ka Supreme Court jong ka ri India ha u Nailar ka la rai pynksan ba ka Right to Privacy kadei ka hok long trai jong ki briew. Ka jingpyntreikam �a u Adhaar ka ktah �a ka hok jong ki nongshongshnong ban im ka jingim kaba palei, kaba kiwei kim don hok �a ka �aid ka ieng jongno jongno. Kaba kham ma shuh shuh ka long ba lada la pdiang �a u Aadhaar Number, lada don kino kino kiba �aleh pyrshah sorkar, kiba kren bei� sorkar, ka sorkar kan shu pyllip beit (switch off) beit �a u Aadhaar Number bad hangta ka jingim ka la kut artad. U la kop �atainia ruh bad u Bah Vincent Pala, MP uba la ong ba ha USA ruh ki la pyntreikam �a u Aadhaar Number bad la tip ha katei ka ri kum u Social Security Number. Hynrei u Social Security Number um dei kum u Aadhaar Number. Ha ki phew snem baladep, ha America la pyntreikam �a u number uba long kum u Aadhaar,hynrei namar ka jing�akhih pyrshah ki Khristan, ka sorkar Amerika ka la hap ban pynsangeh noh. 

U la ong ruh ba ka ri India kadei ka ri synshar paidbah ba laitluid bad baroh ki don ka hok ban ngeit bad ban pyrkhat. �Wat ong ba kito kiba pyrshah Aadhaar kidei ki bieit, ngin hap ban burom �a ka jingngeit, �a ka jingsngew bad khamtam �a ka jingshem mynsiem jong ki�, u la ong, da kaba bynrap ruh ba ki Shnong, ki Balang ki dei ban burom �a ka jingsngew jong ki. �Ngim donhok ban pynbor �ano �ano ruh. 

U la ther ruh �a kito kiba ong ba u Aadhaar Number un pynduh �a ka jingbamsap. �Katno ngut kita kiba bamsap ki la shah kem bad shah set phatok naduh ba la pyntreikam �a u Aadhaar Number?�. 

Ha ka jingialang, ba la pyn�aid da u Bah Auguster Jyrwa, GS barim ka KSU, la pynlong ruh �a ka jingduwai na ka bynta ki nongbishar ba don burom jong ka �ingbishar kaba ha khliehduh jong ka Ri India ba kin lah ban ai �a ka rai ha kaba ia dei bad u Aadhaar na ka bynta ka jingbit jingbiang jong ki paidbah ka Ri hi baroh kawei

Monday 13 February 2017

Friday 10 February 2017

Preaching the Word of God in the open space

This is how we teach, talk, preach, animate our people. 
The sky is our roof. 
The green grass is our carpet. 
The hills and mountains are our four walls. 
Praise be to God.